ความสงบในวาระสุดท้ายเป็นสิทธิของทุกคน

ความสงบในวาระสุดท้ายเป็นสิทธิของทุกคน
พระไพศาล วิสาโล

คนเราเมื่อมีชีวิตก็ควรใช้ชีวิตให้มีความหมายและเมื่อจะตายก็ควรจะตายอย่างสงบ ชีวิตที่งดงาม คือชีวิตที่อยู่อย่างมีความหมายและตายอย่างสงบ การตายอย่างสงบนั้นไม่ใช่เป็นไปเพื่อประโยชน์ตนในวาระท้ายชีวิตเท่านั้น แต่ยังเป็นการเกื้อกูลต่อผู้ที่ยังอยู่ เป็นการสอนให้เขารู้ว่าตายอย่างไรจึงจะถูกต้อง นี้ควรเป็นหน้าที่อย่างหนึ่งของพ่อแม่ คือสอนลูกให้รู้ว่าตายดีนั้นเป็นอย่างไร คนเราหากตายดีได้ก็จะช่วยให้ผู้ที่ยังอยู่ตระหนักว่าความตายไม่น่ากลัวเลย เพราะเราสามารถตายอย่างสงบได้ นี่ก็เป็นการบำเพ็ญทั้งประโยชน์ตนและประโยชน์ท่าน

คนเราจะตายอย่างสงบได้ก็เพราะได้มีการเตรียมใจไว้เสมอ เช่น ระลึกความตายอยู่เนือง ๆ จนกระทั่งเห็นว่ามันเป็นเรื่องธรรมดา เมื่อถึงเวลาตายก็เต็มใจตาย หรือพร้อมที่จะตายได้ นอกจากนั้นก็ยังเป็นผู้ที่รู้จักปล่อยวาง ไม่ว่าคนรัก ลูกหลาน รวมทั้งพ่อแม่ หากจะต้องตายก่อนท่าน รวมทั้งปล่อยวางทรัพย์สมบัติและงานการ

มีคนจำนวนไม่น้อยที่ทุกข์ทรมาน กระสับกระส่าย ทุรนทุรายก่อนตาย ไม่ใช่เพราะความเจ็บป่วย หรือมีทุกขเวทนาจากโรคภัยไข้เจ็บ แต่เป็นเพราะว่ายังมีความห่วง ห่วงลูก ห่วงคนรัก ห่วงพ่อแม่ อาตมาได้พบคนจำนวนมากที่เมื่อวาระสุดท้ายจะมาถึง ทั้งที่สัญญาณชีพอ่อนแรงแต่ตาเบิกโพลง ไม่ยอมตาย เพราะว่าเขามีห่วง บางคนห่วงลูก บางคนห่วงภรรยา บางคนห่วงสามี บางคนห่วงพ่อแม่ ต่อเมื่อเขาหมดห่วงเพราะแน่ใจว่าคนที่เขารักนั้นจะอยู่ได้โดยไม่มีเขา เขาจึงตายอย่างสงบ แต่คนจำนวนไม่น้อยก็ตายด้วยตาเบิกโพลงเพราะยังมีความห่วงอยู่จนสิ้นลม บางคนมีความโกรธ ทั้ง ๆ ที่ร่างกายก็ไม่ไหวแล้วแต่ก็ไม่ยอมตาย ต่อเมื่อคนที่ตัวเองโกรธนั้นมาขอขมาหรือมาขออโหสิกรรมเขาจึงตายตาหลับ

คนจำนวนไม่น้อยไม่ยอมตายเพราะมีความรู้สึกผิดติดค้างใจ ต่อเมื่อได้ขอขมา ได้สารภาพความผิด หรือปลดเปลื้องความรู้สึกผิดจึงตายอย่างสงบได้ แต่ก็มีจำนวนไม่น้อยที่ไม่มีโอกาสได้ขอโทษหรือขอขมา ไม่ว่ากับสามีภรรยา กับพ่อแม่ หรือกับเพื่อนสนิทที่บาดหมางกันจนเลิกคบหา คนเราถ้ารู้จักปลดเปลื้องความห่วงหาอาลัย ปลดเปลื้องความรู้สึกผิด รวมทั้งรู้จักให้อภัย การจากไปอย่างสงบก็ย่อมเป็นไปได้

ในทางพุทธศาสนาเชื่อว่าเมื่อไม่มีอะไรติดค้างคาใจ ไม่มีความห่วงหาอาลัย อีกทั้งน้อมระลึกนึกถึงความดีที่ได้ทำหรือบุญกุศลที่ได้บำเพ็ญ ย่อมมีโอกาสที่จะไปสู่สุคติ การตายดีในทางพุทธศาสนาไม่ได้หมายถึงการหลับตายไปเลย หรือว่าตายโดยไม่เจ็บปวด แต่หมายถึงการตายอย่างมีสติ หรือมีสติรู้ตัวจนวาระสุดท้าย คือไม่หลงตาย ตายโดยไม่ทุรนทุรายเพราะไม่มีความรู้สึกผิดติดค้างใจ ไม่มีความห่วงหาอาลัย เพราะได้ปล่อยวาง หรือว่าได้ทำหน้าที่ที่ควรทำสำเร็จเสร็จสิ้นแล้ว รวมทั้งไม่มีความอาฆาตพยาบาท รู้จักให้อภัย

ถ้าหากว่าเราตระหนักว่าเกิดมาทั้งทีนอกจากจะอยู่อย่างมีความหมายแล้ว เมื่อถึงเวลาตายก็ตายอย่างสงบ เราก็ควรจะเห็นความสำคัญของการตระเตรียมด้วยการทำคุณงามความดี ทำบุญกุศล อันนี้ประการหนึ่ง

จะดียิ่งขึ้นถ้ามีการเตรียมตัวเตรียมใจ รับมือกับความตาย โดยวางแผนการจากไปของเราเท่าที่จะทำได้ นี้เป็นสิ่งที่คนเราไม่ควรจะมองข้าม หาไม่แล้วเราจะรู้สึกเสียใจว่าในยามที่เรามีเวลา มีโอกาส เราปล่อยปละละเลยจนกระทั่งไม่สามารถจะแก้ไขหรือทำอะไรได้แล้ว

คนเราทุกคนนั้นต้องตายเหมือนกัน แต่เราแต่ละคนตายไม่เหมือนกัน บางคนตายด้วยความทุรนทุรายทรมาน แต่คนจำนวนไม่น้อยตายสงบ คนที่เลือกตายอย่างสงบ จะตระหนักว่าการฝึกฝนจิตใจเป็นสิ่งสำคัญ อย่างน้อยก็ช่วยให้สามารถรับมือกับทุกขเวทนาหรือความเจ็บปวด ซึ่งย่อมเกิดขึ้นกับผู้ป่วยระยะสุดท้าย โดยที่ลำพังยาไม่สามารถจะคุมความปวดได้ การฝึกฝนจิตใจ ไม่ว่าจะเป็นเจริญสติ การทำสมาธิ การน้อมระลึกถึงบุญกุศลสิ่งดีงาม รวมทั้งการฝึกจิตปล่อยวาง จะช่วยทำให้ตายอย่างสงบได้

ผู้ป่วยที่เพียรพยายามฝึกฝนจิตใจของตน รู้จักปล่อยวาง ขณะเดียวกันก็หมั่นทำคุณงามความดี สะสางภารกิจการงานมิให้คั่งค้าง ย่อมมั่นใจได้ว่าเมื่อถึงวันสิ้นลมจะจากไปอย่างสงบ นี้คือชีวิตที่งดงาม เป็นชีวิตที่อยู่อย่างมีความหมายและตายอย่างสงบ

ชีวิตของเรานอกจากทำให้มีคุณค่าด้วยการช่วยเหลือเพื่อนมนุษย์ เกื้อกูลส่วนรวมแล้ว การตายของเราก็ยังสามารถเป็นประโยชน์แก่ผู้อื่นได้ด้วย นั่นคือเป็นแบบอย่างของผู้มีความกล้าหาญในการเผชิญกับความตาย ยอมรับสิ่งที่เป็นธรรมดาของชีวิตโดยไม่บิดพลิ้ว เมื่อถึงคราวจะตายก็ทำหน้าที่นี้อย่างดีที่สุด

ความตายเป็นหน้าที่อย่างหนึ่งของทุกคน เราทุกคนมีหน้าที่ตาย ถ้าเราทุกคนทำหน้าที่นี้ เราก็จะได้รับสิทธิ นั่นคือสิทธิที่จะตายอย่างสงบ สิทธินี้เป็นของทุกคนถ้าหากทำหน้าที่ตายอย่างดีที่สุด เริ่มต้นด้วยการเห็นว่าความตายเป็นหน้าที่ และเมื่อรู้ว่าความตายเป็นหน้าที่ก็พยายามเรียนรู้ฝึกฝนเพื่อทำหน้าที่นี้ให้ดีที่สุด นี่คือสิ่งที่เราทุกคนควรจะใส่ใจ